Ενέργεια και βιώσιμη ανάπτυξη – Οι προκλήσεις της νέας εποχής και οι λύσεις

Το 2024 υπήρξε μια συστηματικά ανήσυχη και περιπετειώδης χρονιά, σε ό,τι τουλάχιστον αφορά τον τομέα της ενέργειας.

Πριν ακόμα ξεκινήσει η εισβολή της Ρωσίας και ο πόλεμος στην Ουκρανία, είχε ήδη δημιουργηθεί αναστάτωση στις ενεργειακές αγορές, ενώ τώρα μπάινει στην εξίσωση και ο παράγοντας Ντόναλντ Τραμπ.

Πώς θα εξελιχθεί η πολυκύμαντη ενεργειακή σχέση ΕΕ-ΗΠΑ μετά την πρόσφατη νίκη του Ντόναλντ Τραμπ στις αμερικανικές εκλογές;

Οι διεθνείς ενεργειακοί αναλυτές θυμίζουν πως το πρώτο εξάμηνο του 2024, οι ΗΠΑ παρείχαν περίπου το 48% των εισαγωγών υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) της ΕΕ, σε σύγκριση με το 16% της Ρωσίας.

Και πέρυσι, οι ΗΠΑ έγιναν ο μεγαλύτερος εξαγωγέας στον κόσμο των πολύ σημαντικών αυτών καυσίμων.

Από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία πριν από σχεδόν τρία χρόνια, η Ευρωπαϊκή Ένωση αγωνίζεται για εναλλακτικούς παρόχους ενέργειας, κι εξαρχής η Ουάσιγκτον φάνηκε πρόθυμη να ικανοποιήσει την ανάγκη αυτή .

Εύλογη ήταν λοιπόν η ανησυχία στην Ευρώπη για το αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών.

Παρά την εκ διαμέτρου αντίθετη ρητορική τους στην πλειοψηφία των θεμάτων, Ντόναλντ Τραμπ και Κάμαλα Χάρις είχαν ένα κοινό σημείο αναφοράς: υπερασπίζονται αμφότεροι τις εξαγωγές αερίου της Αμερικής.

Και αυτό από μόνο του διασκεδάζει εν μέρει τις ανησυχίες στην Ευρώπη.

Ο Τραμπ τελικά επικράτησε και επιστρέφει στον Λευκό Οίκο, διαψεύδοντας επί της ουσίας τις αιτιάσεις του Τζο Μπάιντεν, ότι ήταν μια «αρνητική παρένθεση» στην ιστορία των ΗΠΑ.

Σε ό,τι αφορά τις επιπτώσεις που θα έχει η εκλογή του στον ενεργειακό τομέα της Ευρώπης, οι αναλυτές συμφωνούν ότι η Ευρώπη δεν θα χάσει την πρόσβαση στο αμερικανικό αέριο σύντομα.

«Δεν υπάρχει καμία απόφαση που θα μπορούσε να λάβει ένας νέος πρόεδρος για το LNG που θα σήμαινε πολλά για τις ευρωπαϊκές αγορές ενέργειας αυτόν τον χειμώνα ή τον επόμενο», δήλωσε χαρακτηριστικά ο Tom Marzec-Manser, επικεφαλής αναλυτής αγοράς φυσικού αερίου στον κολοσσό εμπορευμάτων ICIS.

Θα αλλάξει πολιτική στο θέμα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας;

Εκεί που μπορεί να υπάρξει μία αναστάτωση είναι στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, με την ανησυχία να αποτυπώνεται χθες στα χρηματιστήρια.

Οι μετοχές των ευρωπαϊκών ομίλων καθαρής ενέργειας έπεσαν κατακόρυφα την Τετάρτη μετά την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ.

Ο Τραμπ είχε δεσμευτεί να καταργήσει τα υπεράκτια αιολικά έργα μέσω εκτελεστικού διατάγματος την πρώτη ημέρα της θητείας του και να ανακαλέσει τους κανονισμούς για το κλίμα που εφαρμόστηκαν υπό τον Πρόεδρο Τζο Μπάιντεν.

Αυτό περιλαμβάνει την αποχώρηση από τη Συμφωνία του Παρισιού, βάσει της οποίας οι χώρες δεσμεύονται να περιορίσουν την υπερθέρμανση του πλανήτη, και ενδεχομένως την κατάργηση του εμβληματικού νόμου του Μπάιντεν για τη μείωση του πληθωρισμού, ο οποίος παρέχει τεράστιες επιδοτήσεις και κίνητρα σε τεχνολογίες καθαρής ενέργειας.

Σύμφωνα με αναλυτές της Deutsche Bank η Η αγορά ανανεώσιμων πηγών ενέργειας των ΗΠΑ είναι ένας βασικός κλάδος ανάπτυξης για πολλές ευρωπαϊκές εταιρείες κοινής ωφέλειας, συμπεριλαμβανομένης της πορτογαλικής EDP Renovaveis, της Orsted και της κορυφαίας εταιρείας παραγωγής ενέργειας της Γερμανίας RWE: «Η πλήρης κατάργηση του IRA θα εξαρτηθεί από το Κογκρέσο, αν και σημαντικές αλλαγές ενδέχεται να είναι δυνατές», έγραψε η Deutsche Bank σε σημείωμα προς τους πελάτες.

Ενώ τα έργα στα οποία είχε ξεκινήσει η κατασκευή δεν αναμένεται να σταματήσουν, οι πολιτικές του Τραμπ θα μπορούσαν να καθυστερήσουν άλλα, όπως τα υπεράκτια αιολικά, πρόσθεσε η τράπεζα.

Παρά την αβεβαιότητα, οι Vestas και Orsted εκτιμούν ότι η ζήτηση για πράσινη ενέργεια στις ΗΠΑ θα συνεχίσει να αυξάνεται ανεξάρτητα από το ποιος κέρδισε την προεδρία.

Η Nordex παρέμεινε επίσης αισιόδοξη για την αμερικανική χερσαία αγορά αιολικής ενέργειας, αλλά αναγνώρισε πιθανές καθυστερήσεις στις αποφάσεις των πελατών λόγω αβεβαιότητας, δήλωσε εκπρόσωπος στο Reuters μετά την εκλογή Τραμπ.

H επιστροφή Τραμπ στον Λευκό Οίκο θα μπορούσε να σημάνει κατάργηση του νόμου, ο οποίος αναμένεται να επενδύσει πάνω από 1,2 τρισεκατομμύρια δολάρια σε τεχνολογίες για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, συμπεριλαμβανομένων ανεμογεννητριών, ηλιακών συλλεκτών, πυρηνικών αντιδραστήρων, ηλεκτρικών οχημάτων και κατασκευής μπαταριών.

Όπως είπε πρόσφατα, όλα τα αδιάθετα κεφάλαια στο πλαίσιο της συμφωνίας θα ακυρωθούν. Αυτό μπορεί να δώσει στις ευρωπαϊκές βιομηχανίες ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι των τεχνολογιών.

Πίσω στο LNG, η κυβέρνηση του Τραμπ είχε ανακοινώσει ότι αναστέλλει τις νέες εγκρίσεις των εξαγωγών υγροποιημένου φυσικού αερίου από τις ΗΠΑ, και παρά τις διαβεβαιώσεις ότι το πάγωμα αυτό δεν θα επηρεάσει τις συμφωνίες με την Ευρώπη, η απόφαση είχε προκαλέσει ανησυχία.

Πολιτικοί παρατηρητές υπογραμμίζουν ότι η ομάδα του Τραμπ θα ήταν πρόθυμη να εγκρίνει τις άδειες εξαγωγής LNG το συντομότερο δυνατό, είτε η Ευρώπη χρειάζεται το φυσικό αέριο είτε όχι. Ο ίδιος ο Τραμπ έχει καυχηθεί ότι τα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου είναι «υγρός χρυσός» για τις ΗΠΑ και κατά τη διάρκεια της κυβέρνησής του προώθησε τη βιομηχανία LNG.

Η νίκη του Ντόναλντ Τραμπ πάντως θα ταρακουνήσει την ενεργειακή και περιβαλλοντική πολιτική των ΗΠΑ, με σαρωτικές συνέπειες για την παραγωγή πετρελαίου, την υπεράκτια ανάπτυξη αιολικής ενέργειας, αλλά και τις πωλήσεις ηλεκτρικών οχημάτων.

Η νίκη του δίνει τη δυνατότητα να εκπληρώσει τις υποσχέσεις της εκστρατείας του να ακολουθήσει τις πολιτικές για το κλίμα που ονόμασε «πράσινη νέα απάτη», ενώ παράλληλα προσανατολίζει την ομοσπονδιακή κυβέρνηση προς την άντληση περισσότερου αργού και την κατασκευή περισσότερων σταθμών παραγωγής ενέργειας.

Οι εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου πρόκειται να είναι οι κύριοι ωφελημένοι.

«Συνολικά θα υιοθετήσει τη φιλοσοφία του ‘drill baby, drill’, δήλωσε ο Dan Eberhart, διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας υπηρεσιών πετρελαιοειδών Canary LLC. «Θα δούμε πωλήσεις υπεράκτιων μισθώσεων, τους αγωγούς να επεκτείνονται πολύ πιο γρήγορα, θα δούμε το fracking σε ομοσπονδιακά εδάφη και μια νοοτροπία που επικεντρώνεται στη μείωση του ενεργειακού κόστους για τους καταναλωτές».

Ηλιακα πάνελ: Το ΥΠΕΝ σχεδιάζει και δεύτερο γύρο μπαταριών σε φωτοβολταϊκά πάρκα

Νέα πρόσκληση σε κατόχους ώριμων ή εν λειτουργία φωτοβολταϊκών όπως η ΔΕΗ, για την προσθήκη μπαταριών στα έργα τους αποκλειστικά με αδειοδοτικά κίνητρα, πραγματοποιεί το ΥΠΕΝ, εφόσον εξαντληθεί το σύνολο της διαθέσιμης ισχύος των 600 Μεγαβάτ που προβλέπει η υφιστάμενη ρύθμιση.

Στη δεύτερη πρόσκληση πρόκειται να τεθεί το ίδιο πλαφόν ισχύος, δηλαδή στα 600 Μεγαβάτ.

Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, θα είναι και πάλι ισόποσα επιμερισμένο σε «μεγάλα» και «μικρά» έργα, δηλαδή 300 Μεγαβάτ στο ΕΣΜΗΕ και 300 στο ΕΔΔΗΕ.

Επίσης, και πάλι θα αφορά την ίδια «δεξαμενή» έργων, δηλαδή φωτοβολταϊκά που έχουν τεθεί σε λειτουργία μετά τις 4η Ιουλίου 2019 ή να έχουν λάβει ΟΠΣ μέχρι τις 31 Οκτωβρίου.

Τη λεγόμενη standalone μπαταρία αποκλειστικά με αδειοδοτική πριμοδότηση μπορούν να προσθέσουν τα ηλιακά πάρκα με σύμβαση πώλησης ή σύμβαση λειτουργικής ενίσχυσης, όπως και οι σταθμοί οι οποίοι συμμετέχουν απευθείας στην αγορά (στους οποίους συμπεριλαμβάνονται και τα έργα με PPAs).

Η χωρητικότητα της μπαταρίας θα πρέπει είναι τουλάχιστον ίση με μία ώρα στην εγκατεστημένη ισχύ του αντίστοιχου φωτοβολταϊκού σταθμού, ενώ η διάκριση της παραγωγή που εγχέεται από το φωτοβολταϊκό, από την ενέργεια από τη μονάδα αποθήκευσης, θα γίνεται με την εγκατάσταση διακριτού πιστοποιημένου μετρητή.

Με βάση τη σχετική ρύθμιση του πρόσφατου νομοσχεδίου του ΥΠΕΝ, για την ένταξη στο πρώτο «κύμα» έργων που θα αξιοποιήσουν το μέτρο, θα πρέπει να υποβληθούν στους αρμόδιους φορείς μέχρι τις 30 Απριλίου 2025 αιτήσεις τροποποίησης των σχετικών αδειών από τους παραγωγούς, ώστε τα πάρκα τους να υπαχθούν στην κατηγορία της παρ. 11Α του άρθρου 10 του ν.4685/2020.

Τα φωτοβολταϊκά με ταρίφα, χωρίς προτεραιότητα κατανομής, αθροίζουν αυτή τη στιγμή περί τα 6,5-7 Γιγαβάτ (σε ΕΣΜΗΕ και ΕΔΔΗΕ).

Κίνητρο για την προσθήκη μπαταρίας σε ένα φωτοβολταϊκό αποτελεί η αποφυγή των στατικών και δυναμικών περιορισμών, αλλά και η διάθεση μέρους της παραγωγής μετά τη δύση του ήλιου, όταν οι χονδρεμπορικές τιμές κινούνται σε υψηλότερα επίπεδα. Ωστόσο, παράγοντες της αγοράς εκφράζουν τον προβληματισμό τους για το κατά πόσο η ενίσχυση των εσόδων -που θα επέλθει με αυτό τον τρόπο- μπορεί να αποσβέσει το κόστος της μονάδας αποθήκευσης.

Προφανώς χρειάζεται λεπτομερής ανάλυση των πρόσθετων χρηματοροών που θα δημιουργήσει η μετατροπή ενός φωτοβολταϊκού σε έργο της παρ.11Α.

Πρόσφατα το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, παρουσίασε οικονομοτεχνική μελέτη, αναλύοντας το σενάριο ενός φωτοβολταϊκού 1 Μεγαβάτ στο δίκτυο διανομής (που επομένως υπόκειται σε στατικό περιορισμό 73%), στο οποίο θα προστίθετο μπαταρία χωρητικότητας 2 Μεγαβατώρων.

Σύμφωνα με τη μελέτη, αν το σύστημα δεν παρέχει υπηρεσίες εξισορρόπησης και εφεδρείας, μόνο με το arbitrage το IRR είναι απαγορευτικό για τον επενδυτή, στο 2,55%.

Αν αντίθετα μπορεί να παρέχει και υπηρεσίες εξισορρόπησης και εφεδρείας (μέσω ενός ευρύτερου χαρτοφυλακίου φωτοβολταϊκών ή ανάλογων υβριδικών συστημάτων), τότε σε ένα μέσο σενάριο το IRR προκύπτει στα επίπεδα του 14%, τα οποία είναι ικανοποιητικά. Επομένως, όπως σημείωσε ο κ. Μπίσκας, είναι σημαντικό να διευκρινιστεί περαιτέρω το θεσμικό πλαίσιο, ώστε να είναι σαφές αν η μπαταρία θα μπορεί να συμμετάσχει σε όλες τις αγορές (όπως ισχύει και με τις standalone μονάδες).

Στη διαχείριση ενέργειας το μέλλον των ενεργειακών κοινοτήτων

Στη διαχείριση της ζήτησης ενέργειας «βλέπει» το μέλλον των ενεργειακών κοινοτήτων το ΥΠΕΝ.

Με τη λογική αυτή, πλαίσιο που θα προωθεί την συσχέτιση των ενεργειακών κοινοτήτων περισσότερο με την διαχείριση της ζήτησης παρά με την παραγωγή εξετάζει το Υπουργείο με τις πρώτες «σκέψεις» να μιλούν για την θέσπιση σχετικών κινήτρων.

Ειδικότερα, όπως αναφέρουν αρμόδιες πηγές, η προσέγγιση του ΥΠΕΝ αναγνωρίζει στο demand-response το μέλλον των ενεργειακών κοινοτήτων παρά στο «παραδοσιακό» μοντέλο της παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας με φωτοβολταϊκά που πλέον προσκρούει στο οξυμένο πρόβλημα των περικοπών και της έλλειψης της ζήτησης.

Κατά συνέπεια, όπως συμπληρώνουν ανώτατες πηγές του ΥΠΕΝ, οι ενεργειακές κοινότητες θα πρέπει να αναζητήσουν την τύχη τους στο ρόλο του aggregators, αξιοποιώντας τόσο την ήδη συγκεντρωμένη ζήτηση που διαθέτουν (βλέπε ΟΤΑ) όσο και τις σημαντικές δυνατότητες που υπάρχουν στο πεδίο δράσης τους.

Είτε πρόκειται για υφιστάμενες ενεργειακές κοινότητες, είτε πολύ περισσότερο για νέες ενεργειακές κοινότητες που ιδρύονται με εξαρχής στόχευση στην διαχείριση της ζήτησης, το δεδομένο είναι ότι μπορούν να διαμορφώσουν ένα αξιόλογο χαρτοφυλάκιο ζήτησης, όπου μέσα από την κατάλληλη διαχείρισή του, μπορεί να υπάρξει σημαντικό θετικό αντίκτυπο στο τελικό ενεργειακό κόστος.

Στην περίπτωση των ΟΤΑ, για παράδειγμα, το πρόγραμμα ‘Απόλλων’ έρχεται να καλύψει το 50% των ενεργειακών αναγκών σε ένα σταθερό κόστος με το υπόλοιπο 50% προς ώρας να μένει εκτεθειμένο στις διακυμάνσεις της αγοράς, που κάλλιστα θα μπορούσε και αυτό να τακτοποιηθεί μέσα από ένα σχήμα απόκρισης-ζήτησης με την εφαρμογή του παραπάνω μοντέλου.

Σε κάθε περίπτωση, το Υπουργείο, σχεδιάζει να προχωρήσει σε μια περαιτέρω εξειδίκευση του πλαισίου με την θέσπιση ανάλογων κινήτρων που θα προκρίνει μια τέτοια λειτουργία και συμμετοχή των ενεργειακών κοινοτήτων στο ηλεκτρικό σύστημα.

Χρειάζεται να σημειωθεί ότι ένας από τους βασικούς άξονες πολιτικής στην ηλεκτροπαραγωγή που αποτυπώνονται στο νέο ΕΣΕΚ αφορά στην ενεργή συμμετοχή των καταναλωτών στην αγορά, μέσω, εκτός των άλλων, της ωρίμανσης του πλαισίου για την απόκριση ζήτησης (demand-response), πράγμα που εξειδικεύεται περαιτέρω στα πλαίσια του ενεργειακού κειμένου.

Ενδεικτικά το νέο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα αναφέρει, μεταξύ άλλων, ότι «…η απόκριση ζήτησης είναι δραστηριότητα που δεν απαιτεί ένταση κεφαλαίου και συνεπώς δύναται να προσφερθεί και από οντότητες που δεν διαθέτουν άλλης μορφής παραγωγή, προσελκύοντας και μη καθετοποιημένες εταιρείες που δραστηριοποιούνται στη λιανική αγορά, εντείνοντας περαιτέρω τον ανταγωνισμό στη λιανική αγορά υπέρ του τελικού καταναλωτή.

Επιπλέον, οι καταναλωτές θα ωφεληθούν από οικονομικά κίνητρα που θα τους προσφερθούν για τη συνεισφορά τους στα σχήματα απόκρισης ζήτησης.

Για παράδειγμα, σε χώρες που έχει εφαρμοστεί, οι προμηθευτές προσφέρουν εκπτώσεις ή αποζημίωση για μείωση της κατανάλωσης κατά τις ώρες αιχμής. Επιπλέον θα διερευνηθεί ο ρόλος των Ενεργειακών Κοινοτήτων στο τομέα της ενεργειακής ευελιξίας, αξιολογώντας τη δυνατότητα για δραστηριοποίησή τους ως οντοτήτων παροχής ευελιξίας μέσω έργων αποθήκευσης, έξυπνης διαχείρισης της κατανάλωσης και Απόκρισης Ζήτησης».