Γιατί οι Σπαρτιάτες ήταν οι κορυφαίοι πολεμιστές της αρχαιότητας

H ηρωική θυσία των 300 του Λεωνίδα στη Μάχη των Θερμοπυλών έδωσε στους Σπαρτιάτες πολεμιστές το διαβατήριο για την αιωνιότητα.

Ανάμεσα στις ελληνικές πόλεις-κράτη με τους δυνατούς στρατούς, η Σπάρτη αναγνωρίστηκε ως η πιο ισχυρή σε αυτόν τον τομέα, κάνοντας ακόμα και σήμερα τη λέξη «Σπαρτιάτης» συνώνυμη ενός τρομερά ικανού, επιδέξιου μαχητή, που δεν φοβάται τον πόνο και τον φόβο.

«Και άλλες πόλεις είχαν εξαιρετικούς στρατούς. Η Σπάρτη όμως αναγνωρίστηκε από τους περισσότερους ως η καλύτερη», λέει η αναπληρώτρια καθηγήτρια αρχαίας και μεσαιωνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Stetson Κίμπερλι Ρέιτερ στο ειδικό αφιέρωμα του History.com στους Αρχαίους Σπαρτιάτες πολεμιστές.

Τι ήταν όμως εκείνο που τους έκανε να ξεχωρίζουν από τους άλλους μαχητές.

Γιατί ο στρατός της Σπάρτης προκαλούσε δέος;

Οι ερευνητές συγκλίνουν και ξεκινούν την αιτιολόγησή τους, από την «Αγωγή», το περίφημο εκπαιδευτικό σύστημα της πόλης που χρησιμοποιούσε σκληρές και μερικές φορές ακραίες μεθόδους ώστε να προετοιμάσει τα αγόρια να γίνουν Σπαρτιάτες πολίτες και στρατιώτες.

Χαρακτηριζόταν από σκληρή πειθαρχία και υπακοή στους νόμους.

Η εκπαίδευση για τους νεαρούς Σπαρτιάτες

Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, τον ιστορικό που έγραψε αρκετούς αιώνες μετά την ακμή της Σπάρτης το 400 π.Χ., η προετοιμασία των Σπαρτιατών για να γίνουν στρατιώτες άρχιζε από τη στιγμή που το παιδί γεννιόταν. Ο πατέρας του, το οδηγούσε στη Λέσχη, η οποία αποτελείτο από τους γέροντες της πόλης. Εκεί, οι γέροντες έλεγχαν προσεκτικά το παιδί και αν το έκριναν αδύναμο, το έριχναν στον Καιάδα, μια σχισμή στο βουνό Ταΰγετο, η οποία έγινε γνωστή με τον όρο αποθέτες.

Σε ηλικία επτά ετών, τα αγόρια παραδίδονταν από τους γονείς τους στο κράτος, ζούσαν, σπούδαζαν και εκπαιδεύονταν μαζί, στις επονομαζόμενες αγέλες.

Οι αγέλες ήταν υπό την εποπτεία του παιδονόμου, ο οποίος κατείχε υψηλή θέση στη σπαρτιατική κοινωνία. Βοηθοί του ήταν οι μαστιγοφόροι, σκοπός των οποίων ήταν να επιβάλουν σκληρή πειθαρχία στα παιδιά. Για να τα σκληρύνουν ακόμη περισσότερο, αναγκάζονταν να περπατούν ξυπόλητα και σπάνια έκαναν μπάνιο ή χρησιμοποιούσαν αλοιφές, με αποτέλεσμα το δέρμα τους να γίνει σκληρό και ξηρό.

Για ρούχα, τους έδιναν μόνο έναν μανδύα που φορούσαν όλο το χρόνο, ώστε να μάθουν να αντέχουν τη ζέστη και το κρύο, ενώ έφτιαχναν τα δικά τους κρεβάτια από φυτά και δέντρα που έπρεπε να ξεριζώσουν από το έδαφος με γυμνά χέρια από τις όχθες του ποταμού.

Παράλληλα μεγαλώνοντας απαιτούνταν να ασκούνται όλο και περισσότερο για να χτίσουν το σώμα τους. Μάλιστα έπρεπε να παρουσιάζονται για τακτικές επιθεωρήσεις γυμνοί και εκείνοι που δεν φαίνονταν να έχουν την απαραίτητη πρόοδο μαστιγώνονταν.

Σπάρτη: Στρατός με ανώτερη οργάνωση

Μόλις τα αγόρια έκλειναν το 20ό έτος της ηλικίας τους, η Αγωγή ολοκληρωνόταν. Μετά ακολουθούσε η στρατιωτική θητεία, η οποία είχε διάρκεια δέκα ετών.

Σύμφωνα με τους μελετητές, ο πραγματικός στόχος της εκπαίδευσης ήταν να μάθει στους νεαρούς Σπαρτιάτες πως να είναι έτοιμοι να θυσιάσουν τα πάντα για τη Σπάρτη. Σε αντίθεση με άλλες ελληνικές πόλεις-κράτη, η Σπάρτη «ήταν εξαιρετική στην κοινωνικοπολιτική της σταθερότητα», αναφέρει ο Στέφεν Χόντκινσον, ομότιμος καθηγητής αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Nottingham. «Σημαντικός σκοπός στην ανατροφή των αγοριών ήταν να ενσταλάξει συμπεριφορές που ενθάρρυναν την αρμονία και τη συνεργασία».

Ωστόσο, το πραγματικό μυστικό των Σπαρτιατών φαίνεται πως δεν ήταν η φυσική κατάσταση ή η αδιαφορία για τον πόνο και την ταλαιπωρία, αλλά η ανώτερη οργάνωση.

Τα σπαρτιατικά στρατεύματα προετοιμάζονταν συνεχώς, μέχρι να μπορέσουν να εκτελέσουν τις τακτικές με την απόλυτη τελειότητα. «Πιθανώς ήταν η εκπαίδευσή τους σε τακτικούς ελιγμούς που έδωσε πραγματικά στους Σπαρτιάτες στρατιώτες το προβάδισμά τους στο πεδίο της μάχης», γράφει ο JF Lazenby στο βιβλίο του The Spartan Army.

Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, οι Σπαρτιάτες συνέχιζαν την τακτική στρατιωτική εκπαίδευση σε όλη την ενήλικη ζωή τους. «Κανένας δεν επιτρεπόταν να ζει όπως ήθελε, αλλά στην πόλη τους, όπως σε έναν στρατιωτικό καταυλισμό, είχαν πάντα ένα προκαθορισμένο καθεστώς».

Όπως γράφει ο Πολ Κάρτλετζ, ομότιμος καθηγητής ελληνικού πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, στο βιβλίο Spartan Reflections, μόλις στα 60 τους χρόνια επιτρεπόταν στους Σπαρτιάτες να αποσυρθούν από το στρατό – υπό την προϋπόθεση ότι θα ζούσαν τόσο πολύ.